آیه 37 سوره انبیاء

خُلِقَ الْإِنْسانُ مِنْ عَجَلٍ سَأُرِيكُمْ آياتِي فَلا تَسْتَعْجِلُونِ (37)

خُلِقَ الْإِنْسانُ مِنْ عَجَلٍ‌: آفريده شد انسان از شتابزدگى. مراد از اين انسان دو قول است: 1- آنكه مراد نوع انسان. 2- آنكه مراد شخص معين باشد.

اما اول- بدين تقرير كه معاندين استعجال مى‌كردند عذاب الهى و آيات ملجئه ايمانى را و مى‌گفتند چه زمان است اين وعده‌اى كه مى‌دهى. پس اراده فرمود حق تعالى زجر ايشان را. ابتدا مقدم داشت مذمت انسان را بر زياده روى شتابزدگى، بعد از آن نهى و زجر فرمود ايشان را كه: ساريكم اياتى: زود است نشان دهيم شما را آيات خود را كه دال است بر يگانگى ذات من و راستى و

جلد 8 - صفحه 390

درستى رسول من در وعده نزول عذاب. فَلا تَسْتَعْجِلُونِ‌: پس شتاب نكنيد.

قول دوم كه شخص معين باشد در آن دو وجه است: 1- مراد حضرت آدم عليه السلام و جمعى از مفسرين به آن قائلند كه وقتى حضرت آدم خلق و روح به زانوى او رسيد، عجله نمود خواست پيش از اتمام خلقت برخيزد. يا آنكه حق تعالى به اين آيه آگاه فرموده به آيت عجيبه در خلقت آدم از سرعت خلق او، زيرا او را نيافريد از نطفه بعد علقه بعد مضغه تا به مرتبه روح مانند سايرين، بلكه ايجاد فرمود او را ايجاد خاصى. وجه 2- ابن عباس از عطا نقل نموده مراد به اين انسان، نضر بن حرث و آيه در حق او نازل شده.

و لكن قول اول، اولى است، زيرا غرض ذم قوم باشد، و آن حاصل نشود مگر حمل لفظ انسان بر نوع.

وَ إِذا رَآكَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ يَتَّخِذُونَكَ إِلاَّ هُزُواً أَ هذَا الَّذِي يَذْكُرُ آلِهَتَكُمْ وَ هُمْ بِذِكْرِ الرَّحْمنِ هُمْ كافِرُونَ (36) خُلِقَ الْإِنْسانُ مِنْ عَجَلٍ سَأُرِيكُمْ آياتِي فَلا تَسْتَعْجِلُونِ (37) وَ يَقُولُونَ مَتى‌ هذَا الْوَعْدُ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ (38) لَوْ يَعْلَمُ الَّذِينَ كَفَرُوا حِينَ لا يَكُفُّونَ عَنْ وُجُوهِهِمُ النَّارَ وَ لا عَنْ ظُهُورِهِمْ وَ لا هُمْ يُنْصَرُونَ (39) بَلْ تَأْتِيهِمْ بَغْتَةً فَتَبْهَتُهُمْ فَلا يَسْتَطِيعُونَ رَدَّها وَ لا هُمْ يُنْظَرُونَ (40)

ترجمه‌

- و چون بينند تو را آنانكه كافر شدند نميگيرند تو را جز باستهزاء ميگويند آيا اين است آنكه ياد ميكند ببدى خدايان شما را و آنها بياد خدا آنان كافرانند

آفريده شد انسان از شتاب زود باشد بنمايم بشما آيتهاى خود را پس شتاب مكنيد

بمن و ميگويند كى باشد اين وعده اگر باشيد راستگويان‌

اگر بدانند آنانكه كافر شدند وقتى را كه باز ندارند از رويهاشان آتش را و نه از پشتهاشان و نه آنها يارى كرده شوند

بلكه بيايد آنها را ناگهان پس مبهوت كند آنها را پس نتوانند بر گردانيدن آنرا و نه آنها مهلت داده شوند.

تفسير

- كفّار و مشركين مكّه وقتى پيغمبر اكرم را ملاقات مينمودند بر سبيل توهين و استهزاء با يكديگر ميگفتند اين همان است كه خدايان شما را ببدى ياد ميكند و ميگويد آنها جمادند و نميتوانند ضرر و منفعتى بشما برسانند لذا خداوند اينمعنى را به پيغمبر خود خبر داده و فرموده آنها منكر خداوند بخشنده و اوصاف زيبنده اويند و براى مزيد نسبت كفر در تحقير و توهين و تأكيد آن لفظ هم مكرّر

جلد 3 صفحه 553

شده اگر خدا را باوصاف جمال و جلال شناخته بودند بتها را شريك او قرار نميدادند و انتظار تقديس و تعظيم آنها را از تو نداشتند و چه قدر عجله دارند مانند آنكه انسان از عجله خلق شده باشد با آنكه بزودى علائم صدق تو و وعده حق بفتوحات اسلام بر آنها ظاهر خواهد شد باهل ايمان ميگويند پس كى و چه زمان وعده عذاب ما ميرسد اگر شما راست ميگوئيد پس بعجله انتظار صدور امرى از من نداشته باشند اگر بدانند روز قيامت چگونه آتش بآنها احاطه ميكند كه نميتوانند آنرا از جلو رو و پشت سرشان دور كنند و كسى يارى از آنها نميكند عجله در آن نمينمايند اين جواب شرط است كه در آيه حذف شده ولى وعده عذاب آنان ناگهان و بى‌خبر بر آنها وارد ميشود پس مبهوت و متحيّر ميكند آنها را و نميتوانند آنرا از خود دفع نمايند و مهلت داده نميشوند كه توبه و عذر خواهى نمايند و كسى اعتنائى بحال آنها ندارد چنانچه در جنگ بدر و فتح مكّه بظهور پيوست و بنابراين ضمير در تأتيهم راجع بآيات است عجل و عجله و تعجيل شتابزدگى و پيش انداختن امرى است كه هنوز وقت مناسب و لايق آن نرسيده و مذموم است مگر در كار خير براى احتمال فوت آن در نهج البلاغه فرموده دورى كن از عجله در امور پيش از اوان آنها و از تأخير انداختن امور در وقت امكان آنها و قمّى ره نقل فرموده كه چون خداوند جارى فرمود روح را در آدم عليه السّلام از دو پايش پس رسيد بدو سر زانوى او خواست بايستد نتوانست پس خداوند فرمود خلق الانسان من عجل و قريب به اين معنى را در مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده و بنابراين گفته‌اند مراد از انسان آدم عليه السّلام است و بنظر حقير روايت دلالت بر اينمعنى ندارد بلى دلالت دارد بر آنكه عجله امر طبيعى انسان است بطوريكه مناسب است در مقام مبالغه گفته شود آدمى از عجله خلق شده مانند آنكه در مقام مدح از كسى ميگويند فلانى از خير خلق شده يا در مقام قدح ميگويند از شرّ خلق شده خداوند هم در آنحال در باره آدم عليه السّلام فرمود چنانچه در اين آيه بمناسبت حال كفّار فرموده نه آنكه خداوند در اينجا بيان حال آدم عليه السّلام را فرموده و مراد از انسان آدم عليه السّلام است چنانكه گفته‌اند با آنكه واضح است كه نيست و اقوال مترتّبه بر آن خلاف ظاهر و سياق آيه شريفه است.

جلد 3 صفحه 554

خُلِق‌َ الإِنسان‌ُ مِن‌ عَجَل‌ٍ سَأُرِيكُم‌ آياتِي‌ فَلا تَستَعجِلُون‌ِ (37)

خلق‌ ‌شده‌ ‌است‌ انسان‌ ‌از‌ عجله‌ زود ‌باشد‌ ‌که‌ نشان‌ دهيم‌ ‌شما‌ ‌را‌ آيات‌ ‌خود‌ ‌را‌ ‌پس‌ طلب‌ تعجيل‌ نكنيد.

(خُلِق‌َ الإِنسان‌ُ مِن‌ عَجَل‌ٍ): اقوال‌ زيادي‌ ‌در‌ مفاد ‌اينکه‌ جمله‌ پيش‌ مفسرين‌ ‌است‌. بعضي‌ گفتند:

مراد ‌از‌ انسان‌ آدم‌ ‌است‌ ‌که‌ هنوز روح‌ ‌در‌ بدن‌ ‌او‌ تمام‌ نشده‌ همين‌ ‌که‌ ‌به‌ زانو رسيد خواست‌ برخيزد و نتوانست‌ و ‌بر‌ طبق‌ ‌اينکه‌ قول‌ حديثي‌ ‌از‌ حضرت‌ صادق‌ ‌عليه‌ ‌السلام‌ نقل‌ كردند، بعضي‌ گفتند: مراد ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ آدم‌ ‌را‌ بتعجيل‌ خلق‌ كرديم‌ مثل‌ ساير اولاد آدم‌ نبود ‌که‌ نطفه‌ علقه‌ مضغه‌ و ساير مراحل‌ ‌را‌ طي‌ كند، بعضي‌ گفتند: مراد نوع‌ انسان‌ ‌است‌ و مراد ‌از‌ عجل‌ طين‌ و گل‌ ‌است‌ چنانچه‌ مي‌فرمايد: «وَ بَدَأَ خَلق‌َ الإِنسان‌ِ مِن‌ طِين‌ٍ» سجده‌ آيه 6. بعضي‌ گفتند: ‌به‌ مجرد اراده‌ انسان‌ خلق‌ ‌شده‌ مثل‌ آيه شريفه‌: «إِنَّما قَولُنا لِشَي‌ءٍ إِذا أَرَدناه‌ُ أَن‌ نَقُول‌َ لَه‌ُ كُن‌ فَيَكُون‌ُ» نحل‌ آيه 42، إِنَّما أَمرُه‌ُ إِذا أَرادَ شَيئاً أَن‌ يَقُول‌َ لَه‌ُ كُن‌ فَيَكُون‌ُ» يس‌ آيه 82. لكن‌ تمام‌ ‌اينکه‌ وجوه‌ مخدوش‌ ‌است‌ بلكه‌ مفاد ‌اينکه‌ ‌آيه‌ مطابق‌ ‌است‌ ‌با‌ آيه شريفه: «وَ يَدع‌ُ الإِنسان‌ُ بِالشَّرِّ دُعاءَه‌ُ بِالخَيرِ وَ كان‌َ الإِنسان‌ُ عَجُولًا» اسري‌ آيه 12. و مراد ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌در‌ كمون‌ انسان‌ ‌است‌ ‌که‌ بدون‌ فكر و تأمل‌ بمجرد آنكه‌ نفس‌ متمايل‌ شد عمل‌ مي‌كند و فكر عواقب‌ و خيمه ‌آن‌ ‌را‌ نمي‌كند ‌که‌ گفتند:

«العجلة ‌من‌ الشيطان‌ و التأنّي‌ ‌من‌ الرحمن‌».

(سَأُرِيكُم‌ آياتِي‌): كفار و مشركين‌ ‌به‌ انبياء ‌که‌ وعده‌ عذاب‌ مي‌دادند مي‌گفتند چنانچه‌ ‌در‌ آيه ‌بعد‌ مي‌آيد: «مَتي‌ هذَا الوَعدُ إِن‌ كُنتُم‌ صادِقِين‌َ» ‌در‌ جواب‌ ‌آنها‌ مي‌فرمايد: «سَأُرِيكُم‌ آياتِي‌» بزودي‌ ‌به‌ ‌شما‌ مي‌رسد عذابهاي‌ الهي‌ هلاكت‌

جلد 13 - صفحه 176

دنيوي‌ و عقوبت‌ اخروي‌.

(فَلا تَستَعجِلُون‌ِ) عجله‌ نكنيد و طلب‌ عذاب‌ نكنيد مي‌رسد ‌به‌ ‌شما‌. و حديث‌ مروي‌ ‌از‌ حضرت‌ صادق‌ ‌عليه‌ ‌السلام‌ ‌که‌ نقل‌ شد ‌هم‌ شاهد ‌بر‌ ‌اينکه‌ معني‌ ‌است‌ ‌که‌ آدم‌ عجله‌ كرد ‌در‌ برخواستن‌.

]

(آیه 37)- سپس به یکی دیگر از کارهای زشت و بی‌رویه این انسانهای بی‌بند و بار اشاره کرده، می‌فرماید: «انسان از عجله آفریده شده» (خُلِقَ الْإِنْسانُ مِنْ عَجَلٍ).

در حقیقت تعبیر «خُلِقَ الْإِنْسانُ مِنْ عَجَلٍ» یک نوع تأکید است یعنی آن چنان انسان عجول است که گویی از «عجله» آفریده شده، و تار و پود وجودش از آن تشکیل یافته! و به راستی بسیاری از مردم عادی چنینند هم در خیر عجولند

ج3، ص169

و هم در شر.

و در پایان آیه اضافه می‌کند: «ولی عجله نکنید من آیاتم را به زودی به شما نشان خواهم داد» (سَأُرِیکُمْ آیاتِی فَلا تَسْتَعْجِلُونِ).

آیات ممکن است اشاره به نشانه‌های عذاب و بلاها و مجازاتهایی باشد که پیامبر (ص) مخالفان را با آن تهدید می‌کرد و این سبک مغزان کرارا می‌گفتند: پس چه شد این بلاهایی که ما را با آن می‌ترسانی.

قرآن می‌گوید: عجله نکنید، چیزی نمی‌گذرد که دامانتان را خواهد گرفت.